Ο λαϊκός πολιτισμός της περιοχής της Δράμας, όπως βέβαια και ολόκληρου του βορειοελλαδικού χώρου, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, όχι μόνο για τον πλούτο και την ενέργεια των επιμέρους μορφών του, αλλά και για την επιβίωση ή απόηχο σε αυτόν στοιχείων της αρχαιοελληνικής και βυζαντινής παράδοσης.
Ιδιαίτερα σημαντικό προβάλλει το κεφάλαιο των εθίμων που πλαισιώνουν γιορτές και δρώμενα στη διάρκεια του χρόνου ή σε εποχικά κρίσιμες ώρες, όπου εκδηλώνεται η θρησκευτική ευσέβεια παράλληλα με τη λαϊκή δοξασιολογία στο ευρύτερο φάσμα της, όπως μεταδίδεται από γενιά σε γενιά. Πρέπει να τονιστεί επαινετικά ότι οι κάτοικοι της Δράμας τρέφουν ιδιαίτερο σεβασμό για την τοπική παράδοσή τους, η οποία παρέμεινε ακμαία στην ακριτική αυτή περιοχή και σε καιρούς χαλεπούς, σκλαβιάς ή επιβουλής αλλοεθνών. Το ίδιο σέβονται την παράδοσή τους και οι γενιές των ξεριζωμένων από την Ανατολική Θράκη, τον Πόντο και από τις άλλες περιοχές του Ελληνισμού, που βρήκαν φιλοξενία και στοργή στην περιοχή της Δράμας, ριζώνοντας σ’ αυτήν τη δεύτερη πατρίδα τους ως δημιουργικά μέλη της τοπικής κοινωνίας.
Με ξεχωριστό ενδιαφέρον εθιμικά παρουσιάζονται οι μέρες των Θεοφανείων, με πλούτο εκδηλώσεων και δρωμένων, όπου κυριαρχούν οι μεταμφιέσεις και μαζί με αυτές κουδούνια, τραγούδια, χοροί, παραστάσεις ευρηματικές και αναπαραστάσεις ποικίλες. Όλα τα στοιχεία δείχνουν τον πρωτογενή σκοπό αυτών των εκδηλώσεων, ο οποίος δεν είναι κανένας άλλος παρά η ευετηρία, η επίτευξη δηλαδή της καλοχρονιάς στην ευρύτερη διάσταση της καλής υγείας και της πλούσιας παραγωγής.
Ο Βώλακας, η Καλή Βρύση, το Μοναστηράκι, ο Ξηροπόταμος, η Πετρούσα και οι Πύργοι γίνονται τις μέρες αυτές το επίκεντρο θεαματικών παραδοσιακών γιορτασμών με εμφανή Διονυσικά κατάλοιπα.
Την αποκριάτικη περίοδο ο επισκέπτης της Δράμας έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει τη Δευτέρα της Τυρινής στο Καλαμπάκι και στη Μαυρολεύκη ένα από τα πιο σημαντικά δρώμενα του ελληνικού ιστορικού χώρου, γνωστό με την ονομασία “Καλόγερος” (Καλός Γέρος).
Στην περίοδο που ακολουθεί τις Απόκριες, αξιόλογος είναι ο εορτασμός των αγίων Θεοδώρων στο Κάτω Νευροκόπι, σε ναΐσκο τους που βρίσκεται σε υψόμετρο 1800 μ. περίπου.

Η πασχαλινή περίοδος έχει και στην περιοχή της Δράμας την ξεχωριστή της εθιμολογία, που αρχίζει από το Σάββατο του Λαζάρου με τις ομάδες των παιδιών που τραγουδούν τα πάθη του φίλου του Χριστού.
Τις πασχαλινές αυτές μέρες ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η πομπική περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως γύρω από το αγροτικό όριο της Καλής Βρύσης την Πέμπτη της Διακαινησίμου, για προστασία του χωριού από κάθε κακό και ιδιαίτερα από το χαλάζι που είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για την παραγωγή την ανοιξιάτικη περίοδο.
Την επόμενη ημέρα, Παρασκευή της Διακαινησίμου, εορτάζεται σε πολλά χωριά η Ζωοδόχος Πηγή, όπως στην Προσοτσάνη, στην Καλλίφυτο και στο Μοναστηράκι, όπου ο θρησκευτικός εορτασμός συνδυάζεται και με αξιόλογες τοπικές πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Το δικό της χαρακτήρα έχει η Δευτέρα του Θωμά στους Σιταγρούς, όπου οι εκεί εγκατεστημένοι Πόντιοι συνεχίζουν πανάρχαια έθιμα των κοιτίδων τους, όπως επισκέψεις στα μνήματα, με διανομή κόκκινων αβγών και γλυκισμάτων και με τραγούδια, έθιμα με καθαρά αρχαϊκή μορφή και με συνακόλουθες μεταφυσικές δοξασίες και αντιλήψεις.
Ιδιάζουσα εκδήλωση είναι η λεγόμενη “Γιορτή του Θεού” στη Μικρόπολη μετά το Πάσχα, στο ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, με συνεστίαση εκεί των πανηγυριστών. Η εκδήλωση συνδέεται με τοπική παράδοση και θεωρείται ως συνέχιση της εκπλήρωσης παλαιού προγονικού τάματος.
Οι θρησκευτικές και εθιμικές πασχαλινές γιορτές στην περιοχή της Δράμας με δικό τους εθιμικό χαρακτήρα, τελειώνουν με την εορτή του Αγίου Πνεύματος, οπότε πανηγυρίζει ο Βώλακας στο ομώνυμο με την εορτή ξωκλήσι πάνω στο Φαλακρό, με δημοτελή θυσία, χορούς και τραγούδια και με ιδιαίτερα γραφικό στοιχείο την επιστροφή των πανηγυριστών πάνω σε στολισμένα άλογα, υπό τις συνεχείς κωδωνοκρουσίες των εκκλησιών του χωριού.
Στην ανοιξιάτικη περίοδο, στις 2 Μαΐου, εορτή του αγίου Αθανασίου, γίνονται στο Δοξάτο παραδοσιακές ιπποδρομίες με μεγάλο ενδιαφέρον, οι οποίες μαρτυρούνται από την εποχή της τουρκοκρατίας και έχουν συνδεθεί με τους απελευθερωτικούς αγώνες της περιοχής.
Η Μαυρολεύκη αποτελεί κάθε χρόνο πόλο έλξης για πολλούς επισκέπτες, που έρχονται να παρακολουθήσουν τα “Αναστενάρια”, το παράδοξο αυτό, όπως χαρακτηρίζεται, έθιμο που τελείται στις 21 Μαΐου, προς τιμήν των ισαποστόλων αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.
Κύρια στοιχεία του είναι ο πολύωρος εκστατικός χορός με τη συνοδεία λύρας και νταουλιού, η τελετουργική ζωοθυσία και η πυροβασία των τελεστών, οι οποίοι εντυπωσιάζουν χορεύοντας πάνω στα κάρβουνα χωρίς να καίγονται.
Η πυροβασία, με το ευρύτερο εθιμικό πλαισίωμα, επαναλαμβάνεται και στις 23 Μαΐου και έτσι δίδεται η ευκαιρία για μια πιο άνετη παρακολούθηση και μελέτη του εθίμου. Ας σημειωθεί ότι πυροβασία, χωρίς όμως ιδιαίτερη δημοσιότητα, γίνεται και το βράδυ της 17ης Ιανουαρίου, πυροβασία η οποία αποτελεί το “προζύμι”, όπως λέγουν οι τελεστές, για τη μεγάλη γιορτή του Μαΐου.
Σε αρκετά χωριά της Δράμας, όπως και σε άλλα μέρη, ιδιαίτερα του βορειοελλαδικού χώρου, συνηθίζονται σε εορτές Αγίων τα λεγόμενα “κουρμπάνια”, τα οποία αποτελούν μορφή δημοτελούς θυσιαστικής εκδήλωσης, συνεχίζοντας την παράδοση πανάρχαιων λατρευτικών δοξασιών και συνηθειών.
Σε ορισμένα χωριά τα “κουρμπάνια” παρουσιάζονται με ιδιαίτερη ένταση, όπως στο Καλαμπάκι από τους εκεί εγκατεστημένους Θρακιώτες, του αγίου Αθανασίου στις 18 Ιανουαρίου, και στο Μοναστηράκι την πρώτη Δευτέρα μετά την Ανάληψη. Στο Μοναστηράκι το “κουρμπάνι” έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι συνδυάζεται με το λεγόμενο “αρέτσι”, που αποτελεί δημοπρασία διαφόρων προσφορών σε είδος για ενίσχυση του εκκλησιαστικού ταμείου.

Θεαματικές και ενδιαφέρουσες είναι και οι εθιμικές πυρές, που ανάβονται σε ορισμένες θρησκευτικές εορτές ή μεταβατικές περιόδους του χρόνου, παίρνοντας τελετουργικό και πανηγυρικό χαρακτήρα, με χορούς και τραγούδια γύρω από αυτές και με επωδικές ευχές για υγεία και καλή χρονιά.